بیحسی ناحیه‌ای در گاو

استفاده از بیحسی ناحیه‌ای در گونۀ گاو بشدت توسعه یافته و شیوه‌های زیر معمولاً بکار گرفته می‌شوند.

بیحسی L وارونه (Inverted L block)

این روش ساده‌ترین شیوۀ بیحسی ناحیه‌ای برای عمل لاپاراتومی گاو به شمار می‌رود که برای هردو رهیافت لاپاراتومی اعم از تهیگاه یا نزدیک خط میانی استفاده می‌شود. اصول این شیوه در شکل ۱ نشان داده شده است. شیوۀ بیحسی L وارونه یک شیوۀ غیر اختصاصی است که مادۀ بیحس‌کنندۀ موضعی را به شکل L وارونه تزریق می‌کنند تا سدی از بیحسی در اطراف منطقۀ عمل ایجاد شود. درنتیجه همۀ اعصابی که وارد منطقۀ عمل می‌شوند، بلوکه می‌گردند. این شیوه را با استفاده از سوزنی به طول ۸ تا ۱۰ سانتی‌متر و شمارۀ ۱۶ تا ۱۸ می‌توان بسهولت انجام داد. ممکن است تا ۱۰۰ میلی‌لیتر از بیحس‌کنندۀ موضعی از بیحس‌کنندۀ موضعی در این شیوه مصرف شود. خط عمودی L از خلف آخرین دنده عبور می‌کند و خط افقی درست در قسمت تحتانی زواید عرضی مهره‌های کمری قرار می‌گیرد. ۱۰ تا ۱۵ دقیقه پس از تزریق، مادۀ بیحس‌کننده اثر خود را بجا می‌گذارد.

گاوی که به شکل L block بیحس میشود.

(شکل ۱) بیحسی L وارونه

بیحسی نزدیک مهره‌ای (Paravertebral block)

عصب صدری سیزده (T13)، اعصاب کمری یک و دو (L1, L2) و شاخۀ پشتی جانبی عصب کمری سوم (L3) تعصیب حسی و حرکتی پوست، فاسیا، عضلات و صفاق ناحیۀ تهیگاه را برعهده دارند. بیحسی ناحیه‌ای این اعصاب اساس بیحسی نزدیک‌ مهره‌ای را تشکیل می‌دهد. در لاپاراتومی تهیگاه عموماً بیحس کردن شاخۀ پشتی-جانبی الزامی نیست و می‌تواند انجام نگیرد. زیرا اگر در شمارش مهره‌ها اشتباهی صورت گیرد، ممکن است در واقع عصب L4 را که مسئول ارسال رشته‌های عصبی به اندام‌های حرکتی خلفی است بیحس کند.

برای بیحسی نزدیک مهره‌ای شیوه‌های متعددی بیان شده است. هدایت سوزن از لبۀ خلفی زایدۀ عرضی به ترتیبی که در شکل ۲ نمایش داده شده است، بسیار رضایت‌بخش می‌باشد. جایگاه عصب از نظر آناتومیکی به طور عمده در سوراخ بین مهره‌ای مربوطه قرار دارد. با وارد کردن سوزن در پشت لبۀ خلفی زایدۀ عرضی می‌‌توان محلول بیحس‌کننده را در مجاورت سوراخ تزریق کرد. لذا بجای مسدود کردن هریک از انشعابات پشتی و شکمی به طور مجزا در این شیوه تنها یک نقطه بلوکه می‌شود. زواید عرضی به عنوان نقاط راهنما (Landmark) مورد استفاده قرار می‌گیرند. به خاطر نشان کردن این نکته که زواید عرضی به سمت جلو تمایل دارند، روشن می‌شود که زایدۀ عرضی L1 به عنوان راهنما برای بیحس کردن T13 و زایدۀ عرضی L2 و L3 به همان نحو بترتیب برای تعیین محل L1 و L2 بکار می‌روند. پس از اینکه محل زایدۀ عرضی مشخص شد، با رسم خطی فرضی از لبۀ قدامی زایدۀ عرضی به خط وسط پشتی، محل تزریق ۳ الی ۴ سانتی‌متری خط وسط (Midline) تعیین می‌شود (شکل ۲). تعیین محل زایدۀ عرضی L1 در دام‌های چاق دشوار است. در این قبیل موارد، محل زایده بر حسب فاصلۀ مابین زواید L1 و L2 تخمین زده می‌شود. از طریق برآمدگی موضعی ایجاد شده برروی پوست، سوزنی به طول ۱ اینچ و شمارۀ ۱۶ وارد می‌شود تا به عنوان تروکار برای کارگذاشتن سوزن ۱۰ سانتی‌متری با شمارۀ ۲۰ عمل کند. سوزن دوم تا زمانی که با زایدۀ عرضی تصادم کند عمود بر آن به سمت داخل فرو برده می‌شود. در این حالت سوزن از کمی دورتر از لبۀ خلفی زایدۀ عرضی عبور داده شده و ۰٫۷۵ سانتی‌متر دیگر از سوزن وارد می‌گردد. سپس از محلول بیحس‌کنندۀ موضعی به میزان ۱۰ میلی‌لیتر در هر نقطه تزریق می‌شود. محل شکاف را باید با سوزن آزمایش کرد. اگر بیحسی با موفقیت انجام شده باشد، بلافاصله برای عمل آماده است. برای آزمایش کردن بیحسی، باید بخاطر داشت که توزیع اعصاب به گونه‌ای است که T13 منطقۀ شکمی تهیگاه و L2 منطقۀ مجاور زواید عرضی را عصب‌رسانی می‌کند.

در بیحسی نزدیک مهره‌ای، بر اثر فلجی عضلات انحراف مؤقت ستون فقرات مشاهده می‌شود.

شیوۀ دیگری که مورد توجه برخی جراحان قرار گرفته، شیوه‌ای است که ماگدا (Magda) ابداع نمود و سپس بوسیلۀ کاکالا (Cakala) اصلاح گردید. در این شیوه، برای دسترسی به اعصاب از رهیافت جانبی استفاده می‌شود؛ و اگر بجای شیوۀ نزدیک مهره‌ای شیوۀ نزدیک کمری (Paralumbar) بدان اطلاق شود، صحیح‌تر خواهد بود. انشعابات اعصاب L1, T13 و L2 به ترتیبی که در شکل ۲ تصویر شده است، بترتیب در نزدیکی انتهای اولین، دومین و چهارمین زواید عرضی بیحس می‌شوند. برای این منظور موهای پوست در انتهای نخستین، دومین و چهارمین زواید عرضی کمر چیده شده و پوست ضدعفونی می‌شود. سوزن شمارۀ ۱۸ در زیر هریک از زواید عرضی بطرف خط میانی داخل شده و ۱۰ میلی‌لیتر از محلول بیحسی تزریق می‌گردد. درست وقتی که دارو در حال تزریق شدن است، سوزن را اندکی بیرون کشیده و در جهت قدام یا خلف جابجا می‌کنند. در این شیوه، برای بیحس کردن شاخۀ شکمی عصب، محلول در منطقۀ گسترده‌ای در زیر زوید عرضی منتشر می‌شود. در مرحلۀ بعدی، سوزن برای بیحس کردن انتشعابات پشتی جانبی اعصاب دوباره کمی متمایل به پشت و خلفِ زایدۀ عرضی هدایت می‌شود. مقدار دارویی که در هر نقطه تزریق می‌شود حدود ۲۵ میلی‌لیتر است. نظر به اینکه شیوۀ بیحسی به سبک کاکالا در عضلات کمری ایجاد فلجی نمی‌کند، بنابراین انحراف جانبی ستون فقرات نیز اتفاق نمی‌افتد.

بیحسی بین مهره ای در گاو

(شکل ۲) بیحسی نزدیک مهره‌ای

بیحسی اپیدورال (Epidural analgesia)

در این شیوه محلول بیحس‌کننده مابین سخت‌شامه و پریوست مجرای نخاعی (فضای اپیدورال) تزریق می‌شود. این امر به نوبۀ خود ریشه‌های خلفی عصب را پس از خروج از سخت‌شامه بیحس می‌کند. بیحسی اپیدورال بر حسب ناحیه‌ای که محلول بیحسی در آن منتشر می‌شود و گسترۀ منطقه‌ای که اعصاب حسی و حرکتی آن دچار فلجی می‌شود، به دو دستۀ قدامی (بالایی) و خلفی (پایینی) تقسیم‌بندی می‌شود. این فلجی به نوبۀ خود به طور عمده به حجم محلول تزریقی، غلظت و قابلیت انتشار مادۀ بیحس‌کننده وابسته است. میزان جذب داروی بیحس‌کنندۀ موضعی از فضای اپیدورال در بروز اثر بی‌دردی سهیم است.

در بیحسی اپیدورال خلفی کنترل اندام حرکتی خلفی (پاها) متأثر نمی‌شود. تعصیب حسی مقعد، فرج، میان‌دوراه و سطوح خلفی ران‌ها ازبین می‌رود. اسفنکتر مقعد شل شده و قسمت خلفی راست‌روده متورم می‌گردد؛ در ضمن زورپیچ برطرف گشته و جلوی زورهای زایمانی گرفته می‌شود. در گاو داروی بیحسی بین نخستین و دومین مهرۀ دمی (Coccygeal) یا در فضای عجزی دمی (Sacrococcygeal) تزریق می‌شود، لیکن محل نخست به دلیل فضای وسیعتر و تشخیص آسانتر بویژه در دام‌های چاغ ارجحیت دارد. برای مشخص کردن این فضا دم را گرفته و به بالا و پایین حرکت می‌دهند. نخستین مفصل مشخص در خلف استخوان ساکروم نخستین فضای دمی است. پس از چیدن موها و ضد عفونی کردن پوست سوزن شمارۀ ۱۸ با طول ۳ تا ۵ سانتی‌متر (یا سوزن نخاعی) را از مرکز این فضا واقع برروی خط میانی با زاویۀ ۴۵ درجه به اندازه‌ای که نوک آن به کف کانال نخاعی برخورد کند وارد می‌نمایند (شکل ۳). سپس برای حصول اطمینان از اینکه انتهای سوزن در دیسک بین مهره‌ای فرو نرفته باشد، سوزن مختصری عقب کشیده می‌شود. اگر سوزن بدقت در فضای خارج سخت‌شامه‌ای قرار گرفته باشد، در برابر تزریق هیچگونه مانعی نباید احساس شود. مقدار تزریقی محلول بیحس‌کنندۀ لیدوکائین یا مپی واکائین ۲%، ۰٫۵ تا ۱ میلی‌لیتر به ازای ۱۰۰ پوند وزن بدن است. در ابتدا باید دُز پایین دارو تزریق شود. پس از ۱۰ تا ۱۵ دقیقه انتظار، در صورت لزوم می‌توان محلول بیشتری بکار برد. برای حصول اطمینان از اینکه سوزن در هیچ‌یک از سینوس‌های وریدی قرار نگرفته است، انجام آسپایرشن (Aspiration) پیش از تزریق الزامی است. بعلاوه باید مطمئن بود که شیب سوزن متوجه قدام باشد نه به طرفین، تا بیحسی یکنواخت و متفاوتی حاصل شود.

بیحسی اپیدورال قدامی یا فوقانی برای لاپاراتومی، جراحی اندام خلفی یا قطع پستان کاربرد دارد. این شیوۀ بیحسی را به مدت ۲ تا ۴ ساعت تأمین می‌کند. شیوۀ تزریق همانند بیحسی اپیدورال خلفی است؛ با این تفاوت که در این شیوه حجم بیشتری از داروی بیحسی یعنی ۱ میلی‌لیتر به ازای ۱۰ پوند وزن بدن تجویز می‌شود. به دنبال تزریق دارو حیوان خواهد افتاد و برای تأمین پخش یکنواخت محلول بیحسی باید به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه حیوان در حالت خوابیده روی جناغ نگهداشته شود. به‌هنگام القای بیحسی اپیدورال قدامی در گاو، احتمال بروز کاهش فشار خون را باید مورد توجه قرار داد. با مصرف ۱۰۰ الی ۱۵۰ میلی‌لیتر از لیدوکائین ۲% هیچ نشانه‌ای از کاهش فشار خون مشاهده نشده است، ولی با مقادیر ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلی‌لیتر این نشانه‌ها گزارش شده‌اند.

بیحسی اپیدورال در ناحیه دم گاو

(شکل ۳) بیحسی نخاعی در گاو

بیحسی ناحیه‌ای چشم (Regional analgesia of the eye)

کاربرد اصلی بیحسی چشم در گاو برای عمل برداشت چشم است. برای این منظور شیوۀ انتشار موضعی دارو در قالب بیحسی پشت کاسۀ چشمی (Retrobulbar) (چهار منطقه‌ای) آسان و رضایت‌آمیز می‌باشد.

شیوۀ دیگر برای القای بیحسی ناحیه‌ای در چشم، بیحسی پیترسون (Peterson) است. برای اجرای این شیوه، سوزنی به طول ۱۰ سانتی‌متر و شمارۀ ۱۸ که با انحنایی به شعاع ۱۰ اینچ خمیده شده است مورد نیاز می‌باشد. در محل تقاطع زایدۀ فوق کاسۀ چشمی با قوس گونه‌ای، چین پوستی ایجاد کرده و زخم متنفذه‌ای بوسیلۀ سوزن کوتاه شمارۀ ۱۴ در این چین پوستی ایجاد می‌نمایند. سپس سوزنی به طول ۱۱ سانتی‌متر را به شکلی که تقعر آن متوجه خلف باشد، با تمایل داخلی وارد می‌کنند. در این حالت، نوک سوزن از مجاورت لبۀ قدامی زایدۀ منقاری (Coronoid) فک تحتانی خواهد گذشت. آنگاه سوزن تا جایی که به ستیغ رجلی (Pterygaid) برخورد کند باز هم در جهت داخلی عبور داده می‌شود. پس از آن، سوزن کمی متمایل به جلو و پایین به سمت گودی رجلی-کامی (Pterygopalatine fossa) و به داخل سوراخ Orbitorondum هدایت شده، ۱۵ الی ۲۰ میلی‌متر از محلول بیحسی تزریق می‌شود. سوزن عقب کشیده شده و برای انتشار در نسوج زیرپوستی در امتداد قوس گونه‌ای درست در زیر پوست به سمت خلف هدایت می‌شود. داروی بیحسی باید در ناحیۀ کوچکی که در پشت زاویۀ داخلی چشم قرار گرفته نیز تزریق شود. هرچند برخی از دامپزشکان شیوۀ پیترسون را برای بیحسی چشم ترجیح می‌دهند، باوجود این، شیوه‌ای قابل پیش‌بینی نیست و تزریق سهوی ۱۵ میلی‌لیتر داروی بیحسی موضعی به داخل شریان فکی فوقانی داخلی (Maxillary) می‌تواند به مرگ دام منجر شود. می‌توان از بروز مشکل یاد شده با تزریق ۵ میلی‌لیتر دارو در یک نقطه، اندکی تغییر موقعیت سوزن، آسپیرشن و تزریق ۵ میلی‌لیتر دیگر و سپس تکرار این شیوه ممانعت به عمل آورد. تولید بیحسی خطی زیرپوستی در مسیری عمود بر زاویۀ داخلی چشم (که احتمالاً سبب بیحسی عصب زیر قرقره‌ای (Infratrochlear) می‌شود) در ایجاد بیحسی کامل چشم سودمند است. بیحسی عقب کاسۀ چشمی (چهارمنطقه‌ای (Four-point)) سهل و رضایت‌آمیز بوده است.

بیحسی ناحیه‌ای شاخ (Regional analgesia of horn)

بیحسی شاخی شیوۀ ساده‌ای است که بیحسی لازم برای قطع شاخ را تأمین می‌کند. خطی فرضی در امتداد ستیغ بالایی گودی گیجگاهی از گوشۀ خارجی چشم به قاعدۀ شاخ رسم می‌شود. یک سوزن شمارۀ ۱۸ به طول ۲٫۵ سانتی‌متر در حد اوسط خط فرضی مزبور فرو برده شده و دارو در زیر پوست و پس از عبور از عضلۀ پیشانی در گوشۀ خارجی ستیغ تزریق می‌شود. اصولاً تجویز ۵ میلی‌لیتر لیدوکائین ۲% کفایت می‌کند، ولی در دام بزرگ تا ۱۰ میلی‌لیتر نیز می‌توان استفاده کرد.

در نژادهای خارجی بویژه سیستال بیحس کردن عصب زیر قرقره‌ای که سطح داخلی شاخ‌ها را تعصیب می‌کند الزامی است. برای این منظور می‌توان در زیر پوست ناحیه‌ای که از خط وسط سر تا ستیغ صورتی (Facial crest) در عرض پیشانی و در پشت چشم کشیده می‌شود، تولید بیحسی خطی کرد.

بیحسی داخل وریدی اندام حرکتی (Intravenous limb anesthesia)

برای بیحسی موضعی قسمت انتهایی اندام حرکتی ظاهراً شیوۀ بیحسی موضعی داخل وریدی نسبت به شیوه‌های بیحسی اختصاصی یا بیحسی حلقه‌ای که در گذشته مرسوم بود برتری دارد. در این شیوه، محلول بیحسی موضعی به داخل وریدی که در قسمت پایین بست لاستیکی (Tourniquet) بسته شده تزریق می‌شود. ابتدا حیوان را خوابانده و مقید شده و بست لاستیکی در زیر مفصل خرگوشی یا کارپ (Carpus or Hock) بسته می‌شود (شکل ۴). در زیر آن می‌توان از پیش، یک بالشتک محافظ کار گذاشت. سپس وریدهای سطحی اعم از ورید مشترک انگشتی پشتی III در ناحیۀ متاکارپ دست یا شاخۀ قدامی صافن جانبی در ناحیۀ متاتارس پا مشخص می‌شود. پس از چیدن موها و ضد عفونی و آماده کردن ناحیه، ۱۰ تا ۲۰ میلی‌لیتر از لیدوکائین یا مپی‌واکائین ۲% به داخل ورید تزریق می‌شود. برای تزریق نباید لیدوکائین اپی‌نفرین‌دار استفاده شود، زیرا این ترکیب ممکن است با ایجاد قبض عروق مانع از تولید بیحسی بشود. برای تولید بیحسی ناحیۀ بین انگشتی ممکن است به مقادیر اضافی لیدوکائین نیاز باشد. پس از کشیدن سوزن، موضع تزریق را اندکی ماساژ می‌دهیم تا از تشکیل هماتوم جلوگیری شود. بیحسی بخش انتهایی اندام حرکتی در عرض ۵ دقیقه کامل می‌شود و در صورتی که بست لاستیکی سر جای خود بماند، به مدت ۱ الی ۲ ساعت تداوم می‌یابد. در خاتمۀ عمل بست لاستیکی را بتدریج در ظرف مدت ۱۰ ثانیه باز می‌کنند؛ بدین ترتیب اندام حرکتی عملکرد حسی و حرکتی خود را ظرف مدت ۵ دقیقه دوباره باز می‌یابد. دربارۀ ورود داروی بیحسی موضعی به داخل گردش خون تاکنون مسمومیتی مشاهده نشده است.