مقدمه‌ای بر قارچ‌های بیماری‌زا

ویژگی‌های عمومی قارچ‌ها

قارچ‌های ارگانیزم‌های یوکاریوتی هستند که حرکت (به استثنای اُاُمیست‌ها) و فوتوسنتز نمی‌کنند. pH مناسب برای رشد این ارگانیسم‌ها حدود ۶ تعیین شده است، با این حال، قارچ‌ها می‌توانند مقدار pH بین ۲ تا ۱۰ و گاه خارج این محدوده را نیز تحمل کنند. قارچ‌ها هوازی هستند و بیشتر در محدودۀ دمایی ۲۰ تا ۳۰ درجۀ‌سانتی‌گراد به بهترین وجه رشد می‌کنند. قارچ‌ها عموماً به دو دستۀ اصلی رشته‌ای (Mycelial fungi or Moulds) و مخمّرها (Yeasts) طبقه‌بندی می‌شوند. قارچ‌های رشته‌ای، رشته‌های چندشاخه به نام ریسه یا هایف (Hypha) با قطر ۲ تا ۱۰ میکرون دارند. ریسه‌ها دارای یا بدون تقسیمات داخلی هستند. رشد ریسه با تولید توده‌ای به نام میسلیوم (Mycelium) همراه است و مجموعۀ میسلیوم‌ها، پرگنه قارچ یا تالوس (Thallus) را تشکیل می‌دهند. قارچ‌های رشته‌ای بر حسب جنس و گونه به صورت‌های متفاوت نظیر کرکی، پرزی، پودری و غیره هستند و پرگنۀ آن‌ها از ریسه‌های رویشی و زایشی تشکیل می‌شوند. مخمرها، پرگنه‌های موکوئید، شبیه پرگنۀ باکتری‌ها، دارند و این پرگنه‌ها از سلول‌های بیضی، کروی و استوانه‌ای‌شکل با قطر حدود ۳ تا ۵ میکرون تشکیل شده‌اند. مخمرها از طریق جوانه‌زدن و گاه تقسیم دوتایی تکثیر می‌شوند. برخی از قارچ‌های بیماری‌زا از نوع دوشکلی (Dimorphic fungi)اند. این گروه از قارچ‌ها در داخل بافت‌های حیوانات و در پی رشد روی محیط‌های مغذی در دمای ۳۷ درجه سانتی‌گراد به فرم مخمری هستند، در حالی‌که در طبیعیت و در زمان رشد روی محیط‌های کشت معمولی آزمایشگاهی در دمای ۲۵ درجۀ سانتی‌گراد به صورت رشته‌ای رشد می‌کنند. برخی از مخمرها نظیر کاندیدا آلبیکنس زنجیره‌ای از سلول‌های دراز به نام ریسۀ کاذب (Pseudohyphae) در داخل بافت‌های حیوانات یا محیط‌های کشت اختصاصی تولید می‌کنند.

جنبه‌های عمومی عفونت‌های قارچی

درمیان قارچ‌ها، تنها تعداد اندکی درماتوفیت‌ها (Dermatophytes) عوامل بیماری‌زای اجباری (Obligate parasites) هستند. در همین حال بیشتر قارچ‌های بیماری‌زا به صورت ساپروفیت در طبیعت پراکنده یا بصورت همزیست (Symbiosis) با حیوانات و انسان در ارتباط هستند. به همین دلیل، اکثر این قارچ‌ها در گروه عوامل بیماری‌زای فرصت‌طلب (Opportunisti pathogens) طبقه‌بندی می‌شوند و برای ایجاد بیماری به عوامل مستعد کننده نیاز دارند. این عوامل شامل تغییر میکلروفلور طبیعی میزبان، سرکوب سیستم ایمنی، عفونت‌های همزمان (Concurrent infections)، جراحات پوست و مخاط‌ها، رطوبت پایدار در سطح پوست و تماس با دوز عفونی بالا (نظیر آنچه در بارۀ اسپورهای آسپرژیلوس فومیگاتوس در پنومونی جوجه‌ها اتفاق می‌افتد) هستند. بیماری‌های قارچی در حیوانات معمولاً به فرم انفرادی اتفاق می‌افتد و تنها موارد خاصی از اپیدمی‌های عفونی قارچی نظیر شیوع ناگهانی درماتوفیتوزیس یا کچلی بویژه در گوساله‌ها و بره‌ها و اپیدمی پنومونی جوجه‌ها (Brooder pneumonia) در سطح دسته‌های پرندگان گزارش شده است. برخی از قارچ‌ها سموم گوناگون به‌نام مایکوتوکسین (Mycotoxins) تولید می‌کنند که در شرایط محیطی مناسب روی فرآورده‌های غذایی و محصولات کشاورزی تولید می‌شوند. اگر حیوانات، غذاهای آلوده به این سموم را مصرف کنند انواع مایکوتوکسیکوز (Mycotoxicosis) در آن‌ها ایجاد می‌شود. عفونت‌های قارچی مزمن یک واکنش گرانولوماتوز را در میزبان ایجاد می‌کند. ایمنی ایجاد شده در مقابل برخی از عفونت‌های قارچی در حیوانات از انواع وابسته به سلول (Cell-mediated immunity) و هومورال (Humoral immunity) است که به ترتیب در مقابله با عفونت و تشخیص آن مهم هستند. عفونت‌های قارچی را عموماً به سه دستۀ اصلی عمقی یا سیستمیک، زیرجلدی و سطحی تقسیم‌بندی می‌کنند. با این حال، بسیاری از قارچ‌های بیماری‌زا نظیر کاندیدا آلبیکنس و آسپرژیلوس فومیگاتوس تمام انواع این عفونت‌ها را تولید می‌کنند.