واژه‌های متداول در خون‌شناسی

واژه‌های متداول در خون‌شناسی

اریتروسیت(گلبول قرمز): گلبول قرمز بالغ، سلولی گرد و مقعرالطرفین، فاقد هسته با اندازۀ طبیعی ۶ تا ۸ میکرون است.

اریترون (Erythron): به مجموعه گلبول‌های قرمز در گردش خون و بافت خون‌ساز موجود در مغز استخوان اطلاق می‌شود.

ساختمان کروماتین ظریف و یک‌نواخت: زمینه‌ی روشن و یک‌نواختی است که با یک شبکه‌ی تیره‌رنگ یا ذرات تیره‌تر پوشیده شده و فاقد هرگونه کروماتین جمع شده است.

هستک: ناحیه‌ای در داخل هسته، به رنگ آبی یک‌نواخت و شبیه به رنگ سیتوپلاسم است.

آزروفیل (Azurophil): دانه‌های ریز، زبر و صورتی‌رنگ که در لنفوسیت‌ها، گاهی در منوسیت‌ها و در مرحلۀ پروگرانولوسیت، در لوکوسیت‌ها مشاهده می‌شود.

آنمی یا کم‌خونی(Anemia): عبارت است از کاهش تعداد گلبول‌های قرمز، حجم فشردۀ گلبول‌های قرمز PCV یا مقدار هموگلوبین.

نورموسیت (Normocyte): گلبول‌های قرمز به اندازۀ طبیعی (۶ تا ۸ میکرون)(تصویر ۱)

(تصویر ۱: گلبول قرمز طبیعی)

 

گلبول‌های قرمز میکروسیت (Microcyte RBC): به گلبول‌های قرمز بالغی اطلاق می‌شود که اندازه‌ی آن‌ها کوچک‌تر از حد طبیعی (کمتر از ۶ میکرون) است و در تالاسمی و برخی آنمی‌ها، به‌خصوص کم‌خونی فقر آهن به‌چشم می‌خورد.

گلبول‌های قرمز ماکروسیت (Macrocyte RBC): اندازۀ این گلبول‌ها بزرگ‌تر از حد طبیعی و بیش از ۸ میکرون است. در بیماری‌های کبدی، فقر ویتامین b12 و اسیدفولیک مشاهده می‌گردد(تصویر شمارۀ ۲).

(تصویر ۲: ماکروسیت)

 

گلبول‌های قرمز مگالوسیت (Megalocyte RBC): گلبول‌های قرمزی به اندازۀ بسیار بزرگ هستند.

آنیزوسیتوز (Anisocytosis): اصطلاحی که بیانگر گلبول‌های قرمز ماکروسیت، میکروسیت و نورموسیت و به عبارت دیگر، تنوع اندازۀ گلبول‌های قرمز، در یک لام خون محیطی است. این حالت در خون بز نوزاد بطور طبیعی دیده می‌شود. میزان آنیزوسیتوز با علامت -، +، تا +۴ بیان می‌شود (تصویر ۳).

پویکیلوسیتوز (Poikilocytosis): اصطلاحی است که بر تنوع شکل گلبول‌های قرمز در یک لام خون محیطی دلالت دارد. چنین منظره‌ای از سلول‌های خونی در کم‌خونی‌ها و بخصوص در کم‌خونی‌های همولایتیک شدید، تالاسمی‌ها و نیز در میلوفیبروز مشاهده و میزان آن بصورت -، + و تا +۴ بیان می‌شود(تصویر ۴).

(تصویر ۳: آنیزوسیتوز – هیپوکرومیا)

 

(تصویر ۴الف)

(تصویر ۴ب: پویکیلوسیتوز – شیستوسیتوز)

 

گلبول‌های قرمز هسته‌دار (NRBC Nucleated Red Blood Cell)

هایپوکرومی (Hypochromia): گلبول‌های قرمز هیپوکروم (رنگ پریده)، سلول‌هایی هستند که به سبب کاهش تراکم هموگلوبین، ناحیه‌ی کم‌رنگ مرکزی آن‌ها گسترش یافته است. این‌گونه سلول‌ها به طور مشخص در کم‌خونی فقر آهن مشاهده می‌شوند. اما ممکن است در دیگر اشکال کم‌خونی نیز یافت شوند.

پلی‌کرماتوفیلی (Polychromatophilia or Polychromasia): گلبول‌های پلی‌کروماتوفیل به گلبول‌های جوانی اطلاق می‌گردد که حاوی مقادیری RNA است. معمولاً این گلبول‌ها از گلبول‌های قرمز طبیعی بزرگترند و به رنگ صورتی مایل به خاکستری تا صورتی مایل به آبی دیده می‌شوند و چنانچه با رنگ‌های حیاتی رنگ‌آمیزی شوند، به صورت رتیکولوسیت‌ها مشاهده می‌شوند. این گلبول‌ها نشانۀ افزایش خون‌سازی هستند و معمولاً بعد از خونریزی حاد دیده می‌شوند.

گلبول قرمز قطره اشکی (Tear Drop) یا داکروسیت (Dacrocyte): این سلول‌ها زایدۀ سیتوپلاسمی کشیده شده دارند و در متاپلازی میلوئیدی، تالاسمی و برخی کم‌خونی‌های همولایتیک یافت می‌شوند(تصویر ۵).

(تصویر ۵: گلبول قطره قرمز اشکی Dacrocyte)

 

سلول‌های بور (Burr cells): گلبول‌های قرمزی هستند که انشعابات سیتوپلاسمی منظمی در حاشیۀ خارجی خود دارند(تصویر ۶).

(تصویر ۶: سلول‌های بور)

 

شیستوسیت (Schistocyte): به گلبول‌های قرمز شکسته شده در اثر همولاز اطلاق می‌شود. این قطعات در بیماری‌هایی از قبیل اورمی، کم‌خونی همولایتیک، سوختگی‌های شدید و انعقاد منتشرۀ درون‌رگی (DIC Disseminated Intravascular Coagulation) دیده می‌شوند(تصویر ۴  در بالا ↑).

اکانتوسیت (Acanthocyte) یا سلول اسپور: این دسته از گلبول‌های قرمز، در سطح غشای سیتوپلاسمی خود برآمدگی‌های خارگونه‌ای به قطر متفاوت دارند و غالباً در انتهای آن‌ها برآمدگی‌های کروی کوچکتری به‌چشم می‌خورد. این سلول‌ها عمر کوتاهی دارند و در بعضی بیماران کبدی مانند سگ مبتلا به همانژیوسارکوم دیده می‌شود. این سلول‌ها در گاو بطور طبیعی وجود دارند(تصویر ۷).

(تصویر ۷: اکانتوسیت)

 

اکینوسیت (Echinocyte): گلبول‌های قرمز دانه‌داری شبیه اکانتوسیت، اما با تضاریس نامشخص‌تر هستند. این سلول‌ها هم‌ردیف سلول‌های بورند.

سلول‌های داسی‌شکل (Sickle cells) یا درپانوسیت (Drepanocyte): این گلبول‌ها به هموگلوبین S مرتبط‌اند و در کم‌خونی داسی‌شکل مشاهده می‌شوند. ممکن است در خون برخی حیوانات مثل آهو و گوزن، به طور طبیعی تعدادی سلول داسی‌شکل دیده شود(تصویر ۸).

(تصویر ۸: سلول‌های داسی‌شکل)

 

بازوفیلی سیتوپلاسم (Basophilic stippling): در این سلول‌ها سیتوپلاسم رنگ آبی بخود می‌گیرد. این حالت در گلبول قرمز به علت کمبود هموگلوبین و در گلبول سفید، به علت عفونت‌های شدید ایجاد می‌شود.

سیدروسیت‌ها (Sidrocytes) و اجسام پاپن هایمر (Papenheimer bodies): این اجسام درون‌سلولی ناشی از تجمع آهن هستند. این دانه‌ها (گرانول‌ها) به صورت منفرد یا متعدد، معمولاً نزدیک محیط سلولی دیده می‌شوند. به این دانه‌ها، هنگامی که در نمونه‌های رنگ‌آمیزی شده به طریقۀ رایت مشاهده می‌شوند، اجسام پاپن هایمر و هنگامی که نمونه‌های حاوی آن‌ها، با رنگ‌آمیزی آهن (آبی پروس) مورد بررسی قرار می‌گیرند، سیدروسیت اطلاق می‌شود. این حالت متعاقب برداشتن طحال و برخی از هموگلوبینوپاتی‌ها مشاهده می‌شود. در کم‌خونی عفونی اسب نیز این حالت رخ می‌دهد(تصویر ۹).

(تصویر ۹: سیدروسیت‌ها به همراه اجسام پاپن هایمر)

 

اجسما هاول-جولی (Howell – Jolly bodies): به تعداد ۱ تا ۲ عدد به رنگ بنفش پررنگ در حاشیۀ گلبول قرمز دیده می‌شوند. این اجسام بقایای هسته و DNA هستند که در سلول باقی مانده‌اند. اجسام هاول-جولی در داخل گلبول قرمز، ارغوانی و متراکم‌اند. در کم‌خونی‌های همولایتیک معمولاً به صورت منفرد و در کم‌خونی مگالوبلاستیک و اشکال دیگر نارسایی بلوغ هسته، به تعداد زیادی در داخل گلبول قرمز دیده می‌شوند. این اجسام به طور طبیعی به میزان ۱درصد در گربه دیده می‌شوند(تصویر ۱۰).

(تصویر ۱۰: اجسام هاول-جولی)

 

لپتوسیت (Leptocyte): گلبول قرمزی به شکل کلاه‌های لبه‌دار مکزیکی است.

حلقه‌های کابوت (Cabot rings): رشته‌های ارغوانی ناشی از میکروتوبول‌های دوک میتوزی هستند که به شکل هشت لاتین در گلبول‌های قرمز دیده می‌شوند. در کم‌خونی‌های همولایتیک و پس از برداشتن طحال (Splenectomy) دیده می‌شوند.

گلبول‌های قرمز کروی یا اسفروسیت (Spherocytic RBC): این سلول‌ها کاملاً کروی‌اند و مانند گلبول‌های قرمز طبیعی مقعرالطرفین نیستند، به همین دلیل در مقایسه با گلبول‌های قرمز طبیعی، سطح سلولی کمتری دارند. به‌علاوه، معمولاً ناحیۀ کم‌رنگ مرکزی در آن‌ها مشاهده نمی‌شود. این سلول‌ها در کم‌خونی‌های همولایتیک خودایمن، اسفروسیتوز ارثی و اختلالات آنزیمی مشاهده می‌شوند. امکان دارد تعداد کمی از این گلبول‌ها به‌طور طبیعی در سگ دیده شود(تصویر ۱۱).

(تصویر ۱۱: گلبول قرمز کروی یا اسفروسیت)

 

سلول‌های هدف یا تارگت (Target cells) کودوسیت (Codocyte): این سلول‌ها در پراکندگی هموگلوبین، ناهماهنگ‌اند و در ناحیه‌ی کم‌رنگ مرکزی آن‌ها نیز تجمعی از هموگلوبین مشاهده می‌گردد که در مجموع به سلول، شکلِ هدفِ تیراندازی می‌دهد. تارگت سل‌ها در هموگلوبینوپاتی‌ها، کم‌خونی فقر آهن، پس از برداشت طحال و در هیپوتیروئیدیسم سگ دیده می‌شوند(تصویر ۱۲).

(تصویر ۱۲: سلول هدف یا Target cells)

 

سلول‌های دهانی‌شکل یا استوماتوسیت (Stomatocyte): در این‌گونه سلول‌ها، ناحیۀ کم‌رنگ مرکزی به صورت بیضوی دیده می‌شود. این سلول‌ها در استوماتوسیتوز ارثی و برخی کم‌خونی‌ها قابل مشاهده‌اند(تصویر ۱۳).

(تصویر ۱۳: استوماتوسیت)

 

تشکیل رولو (Reuleaux formation): در این حالت گلبول‌های قرمز به صورت سکه‌های منظمی در امتداد هم قرار می‌گیرند و امکان دارد چنین حالتی ناشی از تراکم بیش از اندازۀ فیبرینوژن یا گلبول‌های غیرطبیعی باشد. تشکیل رولو در اسب و گاومیش طبیعی است و در سگ، گربه و خوک نیز مشاهده می‌گردد. در بیماری‌هایی نظیر میلومای مالیتپل و ماکروگلوبولینمی هم، چنین حالتی دیده شده است(تصویر ۱۴).

(تصویر ۱۴: تشکیل رولو Reuleaux formation)

 

اجسام هینز (Heinz body): اجسامی برآمده به رنگ بنفش پررنگ و در حاشیۀ گلبول قرمزند که به علت غیرطبیعی شدن (دناتوره) هموگلوبین ایجاد می‌شوند. در اسب، با مصرف فنوتیازین و در نشخوارکنندگان، در صورت مصرف پیاز، کلم یا شلغم دیده می‌شود. این اجسام با رنگ‌آمیزی متیلن بلو (Methylene blue)جدید دیده می‌شوند(تصویر ۱۵).

(تصویر ۱۵: اجسام هینز)

 

سلول هُلمت (Homlet cell): گلبول قرمز کلاه‌خودی شکلی است که در برخی کم‌خونی‌ها دیده می‌شود(تصویر ۱۶).

(تصویر ۱۶: سلول هلمت)

 

اوالوسیت (Ovalocyte) و الیپتوسیت (Elliptocyte): گلبول‌های قرمز بیضی‌شکلی را اوالوسیت گفته و انواع کشیده و سیگاربرگی را که هموگلوبین در دو رأس آن‌ها تجمع یافته است الیپتوسیت می‌نامند. در شتر به طور طبیعی، کلیۀ گلبول‌های قرمز به شکل اوالوسیت است(تصویر ۱۷).

(تصویر ۱۷: اوالوسیت و الیپتوسیت)

 

رتیکولوسیت (Reticulocyte): یک مرحله قبل از گلبول قرمز، بدون هسته و دارای سیتوپلاسم اندکی صورتی مایل به خاکستری است که حاوی شبکۀ ظریف بازوفیلیک ناشی از RNA است و تنها با رنگ‌آمیزی به روش رومانوفسکی، به رنگ خاکستری تا آبی کمرنگ دیده می‌شود. اندازۀ این سلول ۸ تا ۱۰ میکرون است. حضور تعداد زیاد آن نشانۀ پاسخ مغز استخوان به کم‌خونی است(تصویر ۱۸).

(تصویر ۱۸: رتیکولوسیت)

 

نوترفیل‌های هیپرسگمانته (Hypersegmentation): این اصطلاح زمانی بکار می‌رود که تعداد لب‌های هستۀ نوتروفیل، که در حالت طبیعی ۳ تا ۵ عدد است، از ۵ بیشتر شود. این حالت مشخص کنندۀ نابهنجاری در بلوغ نوتروفیل است که ممکن است اکتسابی یا ارثی باشد.

نوتروفیل سمی: نوتروفیلی هیپرسیگمانته، دارای سیتوپلاسم بنفش‌رنگ و حاوی حفراتی در سیتوپلاسم و هسته است. کروماتین هسته نیز جمع شده است.

انحراف به راست (Shift to the right): نشانۀ افزایش حضور سلول‌های هیپرسگمانته در خون محیطی است.

انحراف به چپ(Shift to the left): نشانۀ افزایش حضور نوتروفیل‌های نابالغ (نوتروفیل‌های باند) در خون محیطی است.

اجسام دولی (Doehli bodies): اجسام کوچک، گرد یا بیضی به رنگ آبی مایل به خاکستری‌اند که اگر در سیتوپلاسم نوتروفیل‌ها دیده شوند، نشانۀ اختلال در سیتوپلاسم و باقی‌ماندن RNA هستند. این حالت در مسمومیت‌های شدید، سوختگی شدید، پس از شیمی‌درمانی و در عفونت‌های حاد دیده می‌شود.

اگرانولوسیتوز (Agranulocytosis): کاهش شدید گرانولوسیت‌ها که معمولاً ناشی از سرکوب مغز استخوان است.

پان سیتوپنی (Pancytopenia): کاهش تمام سلول‌های خونی.

هماتوکریت (PCV Packed cell volume): هنگامی که خونِ کاملِ دارای مادۀ ضد انعقاد، سانتریوفیوژ می‌شود، فضایی که گلبول‌های قرمز فشرده شده اشتغال می‌کنند، اصطلاحاً هماتوکریت می‌نامند که به صورت درصد گلبول‌های قرمز خون نسبت به خون کامل بیان می‌شود. به عبارت دیگر، هماتوکریت یک نمونه خون، نسبت حجم گلبول‌های قرمز به حجم کل خون است که PCV یا حجم گلبول‌های قرمز فشرده شده نیز نامیده می‌شود.

حجم متوسط گلبولی (MCV Mean carpuscular volume): متوسط حجم هر گلبول قرمز است.

وزن متوسط هموگلوبین در گلبول قرمز (MCH Mean carpuscular hemoglobin): متوسط هموگلوبین در یک گلبول قرمز است.

وزن متوسط هموگلوبین گلبول‌های قرمز (MCHC Mean carpuscular hemoglobin concentration): درصد غلظت هموگلوبین در تودۀ گلبول‌های قرمز است.